بررسی رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکتهای موجود در بازار سرمایه ایران
چکیده: 1
مقدمه: 2
فصل اول:کلیات تحقیق
1-1)مقدمه 4
2-1) بیان مسئله تحقیق. 5
3-1) چارچوب نظری. 7
4-1 ) اهمیت وضرورت پژوهش.. 8
5-1) اهداف پژوهش.. 9
1-5-1) اهداف علمی تحقیق. 9
2-5-1)اهداف کاربردی تحقیق. 10
6-1 )فرضیه های تحقیق. 10
7-1) تعاریف واژه ها واصطلاحات پژوهش : 11
فصل دوم :مروری بر ادبیات تحقیق
1-2- مقدمه 16
2-2 ) بخش اول : نظریه های مربوط به سرمایه فکری. 18
1-2-2 ) تعاریف مختلف سرمایه فکری. 20
3-2)بخش دوم : مدل های طبقه بندی سرمایه فکری. 21
1-3-2) ادوینسون و مالونه 22
2-3-2)روس و همکارانش.. 23
3-3-2) بونتیس.. 23
4-3-2) بروکینگ... 24
5-3-2) سویبی. 25
6-3-2) استوارت.. 26
7-3-2) یوستک و همکارانش.. 26
8-3-2) پتی. 27
9-3-2) چن و همکارانش.. 27
10-3-2) پتی و گویتر. 29
11-2-2) هانناس و لوونداهل. 30
12-3-2) طبقه بندی مر و اسچوما 32
13-3-2) لیم و دالیمور. 32
14-3-2) طبقه بندی نورتون و کاپلان. 33
15-2-2) طبقه بندی کنفدراسیون اتحادیه های تجاری دانمارک. 33
4-2)بخش سوم: روش های اندازه گیری سرمایه فکری: 34
1-4-2) طبقه بندی روش های اندازه گیری سرمایه فکری. 34
1-1-4-2) ارزش افزوده اقتصادی: 35
2-1-4-2) کارت نمره متوازن: 35
3-1-4-2) ترازنامه نامرئی: 36
4-1-4-2) کنترل دارایی های ناملموس: 36
5-1-4-2) روش جهت یابی تجاری اسکاندیا: 37
6-1-4-2) شاخص سرمایه فکری: 37
7-1-4-2) نرخ بازده دارایی ها : 38
8-1-4-2) روش تشکیل سرمایه بازار: 38
9-1-4-2) کارگزار تکنولوژی : 39
10-1-4-2) روش سرمایه فکری مستقیم: 39
11-1-4-2) روش های مالی و مراحل اندازه گیری مالی سرمایه فکری: 40
12-1-4-2) مدل مدیریت سرمایه فکری. 40
13-1-4-2) کیوی توبین 42
14-1-4-2) هوش سرمایه انسانی. 43
15-1-4-2) مدل کارگزار فناوری. 43
16-1-4-2)روش ارزشگذاری جامع. 44
2-4-2) ارزیابی تحلیلی – تطبیقی و مدل های سنجش سرمایه فکری. 44
3-4-2) طبقه بندی شیوه های اندازه گیری سرمایه فکری از دید کلاینت و دارن. 46
1-3-4-2) روش های محاسبه مستقیم سرمایه فکری. 46
2-3-4-2) روش های برآورد ارزش بازاری سرمایه 46
3-3-4-2) روش های برگشت دارایی ها 46
4-3-4-2) روش های کارت امتیاز. 47
5-2) نحوه محاسبه سرمایه فکری (با استفاده از مدل پالیک) و شاخصهای عملکرد مالی شرکتها 53
1-5-2) محاسبه سرمایه فکری با استفاده از مدل پالیک. 53
2-5-2) شاخصهای عملکرد مالی. 55
6-2) بخش پنجم: سوابق تحقیق. 65
1-6-2) پژوهش های مشابه انجام شده در داخل. 65
2-6-2) پژوهش های مشابه انجام شده در خارج از کشور. 71
3-6-2) تفاوت تحقیق حاضر با تحقیقات مشابه داخلی. 76
فصل سوم :روش اجرای تحقیق
1-3 )مقدمه 79
2-3) روش تحقیق. 79
3-3) قلمرو تحقیق. 80
4-3 )روش های گردآوری اطلاعات.. 80
5-3 )ابزارگردآوری اطلاعات.. 81
6-3) مدل مفهومی تحقیق. 82
6-3 )جامعه آماری تحقیق. 83
7-3) آزمون فرضیه ها 84
8-3) روش تجزیه و تحلیل داده ها 85
1 -8-3) آزمون همبستگی. 85
2-8-3 )رگرسیون چندگانه 86
3-8-3 ) آزمون نرمال بودن (کولموگروف- اسمیرنوف) 86
4-8-3 ) آزمون خود همبستگی(دوربین –واتسن) 87
5-8-3 )چند هم خطی 87
9-3 )شیوه اندازه گیری متغیرهای پژوهش : 88
10-3 ) متغیر های تحقیق : 97
فصل چهارم :تجزیه و تحلیل داده ها
1-4) مقدمه 99
2-4 )شاخص های توصیفی متغیرها 100
3-4) روش آزمون فرضیه های تحقیق. 102
1-3-4) بررسی اعتبار مدل. 103
4-4) تجزیه و تحلیل فرضیه های تحقیق. 104
1-4-4) بررسی فرض نرمال بودن متغیرهای وابسته: 105
2-4-4) تجزیه و تحلیل فرضیه اول: 106
1-2-4-4 )آزمون فرضیه فرعی اول : 107
2-2-4-4) آزمون فرضیه فرعی دوم : بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد. 111
3-2-4-4 )آزمون فرضیه فرعی سوم : بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت
ارزش بازارهر سهم به عایدی(P/E) شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود
دارد. 114
4-2-4-4) آزمون فرضیه اصلی اول : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای ارزش بازار بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد. 119
3-4-4)فرضیه اصلی دوم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت سودآوری بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد. 120
4-4-4 )آزمون فرضیه اصلی سوم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه
فکری و نسبت های فعالیت بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد. 124
5-4-4) آزمون فرضیه اصلی چهارم: ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبتهای بازده سرمایه بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد. 128
1-5-4-4) آزمون فرضیه فرعی چهارم: بین مولفه های سرمایه سرمایه فکری و شاخص ROE از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد. 128
2-5-4-4 )آزمون فرضیه فرعی پنجم : بین مولفه سرمایه سرمایه فکری و شاخصASR از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد . 132
3-5-4-4) نتیجه آزمون فرضیه اصلی چهارم : ارتباط معنی داری بین مولفه
های سرمایه فکری و نسبتهای بازده سرمایه بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود
دارد. 136
6-4-4 )آزمون فرضیه اصلی پنجم:ارتباط معنی داری بین مولفه هایسرمایه
فکری و شاخص مبتنی برارزش آفرینی EVAبعنوان معیارنوین عملکرد مالی شرکت
وجود دارد. 137
7-4-4 )آزمون فرضیه اصلی ششم : بین اندازه شرکت بامیانگین سرمایه فکری و عملکرد مالی رابطه معنی داری وجود دارد. 142
8-4-4 )خلاصه نتایج آزمون فرضیه ها 144
فصل پنجم :نتیجه گیری و پیشنهادات
1-5 )مقدمه 146
2-5) ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ها طبق شرایط متغیرها 146
1-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی اول 147
2-2-5) نتیجه فرضیه فرعی دوم 147
3-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی سوم 148
4-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی اول. 149
5-2-5 )فرضیه اصلی دوم 149
6-2-5) نتیجه فرضیه اصلی سوم 150
7-2-5)فرضیه اصلی چهارم 150
8-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی چهارم 151
9-2-5)فرضیه فرعی پنجم 151
10-2-5) نتیجه فرضیه اصلی چهارم 152
11-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی پنجم 152
12-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی ششم: 153
3-5 )نتیجه گیری کلی تحقیق. 154
4-5) پیشنهادهایی مبتنی بریافته های تحقیق. 154
5-5 )پیشنهادهایی برای تحقیق های آتی. 155
6-5 )محدودیت های تحقیق. 155
پیوست ها
پیوست الف) اسامی شرکتهای نمونه انتخاب شده و میانگین سرمایه فکری محاسبه شده: 158
پیوست ب) خروجی های آماری از نرم افزار SPSS. 161
منابع و ماخذ
منابع فارسی: 174
منابع لاتین: 176
چکیده انگلیسی: 178
جدول 1-2 طبقه بندی پتی و گویتر. 30
جدول 2-2 ویژگی های اصلی سیستم اندازه گیری. 42
جدول 3-2 مقایسه ارزش گذاری سرمایه های فکری(رودو و لیلرت) 45
جدول 4-2 خلاصه روشهای اندازه گیری سرمایه فکری به شرح جدول زیر ارایه شده است: 47
جدول 5-2 روش های ارزشیابی سرمایه فکری IC ( گردآوری اریک سویبی) 47
جدول 6-2 شاخصها و گروهای سنجش عملکرد مالی شرکتها 56
جدول 1-3 خلاصه جامعه آماری و حجم نمونه ها 84
جدول 2-3 شاخصها و گروه های عملکرد مالی. 90
جدول 1-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها تحت شاخص های مرکزی ، شاخص های پراکندگی وشاخص های شکل توزیع. 100
جدول 2-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها ی وابسته تحت شاخص های مرکزی به تفکیک سال. 101
جدول 3-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرهای مستقل تحت شاخص های مرکزی به تفکیک سال. 102
جدول 4-4:آزمون نرمال بودن- متغیروابسته 106
جدول 5-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و بازار به ارزش دفتری. 107
جدول 6-4 : تحلیل واریانس رگریسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار. 108
جدول 7-4 : ضریب همبستگی،تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار. 108
جدول 8-4 ضرایب معادله رگرسیون بین متغیرمولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار. 110
جدول 9-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q. 112
جدول 10-4 : تحلیل واریانس رگریسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q. 112
جدول 11-4 :ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون بین متغیرمولفه های سرمایه فکری ونسبتTobin q 113
جدول 12-4 : ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q. 113
جدول 13-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت P/E. 115
جدول 14-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E. 116
جدول 15-4 : ضریب همبستگی، تعیین وآزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E. 116
جدول 16-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E. 117
جدول 17-4 :ضریب مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای ارزش بازار(P/E .Tobin Q. Mbv) 119
جدول 18-4 : ضریب همبستگی پیرسون ، سطح معنا داری و تعداد نمونه آماری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری. 120
جدول19-4 تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری –بازده دارایی ها 121
جدول 20-4 : ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری- بازده دارایی ها(ROA) 121
جدول 21-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری (ROA) 122
جدول 22-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت- گردش دارایی. 125
جدول 23-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت.. 125
جدول 24-4 : ضریب همبستگی ، تعیین و آزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت – گردش دارایی. 126
جدول 25-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت فعالیت.. 126
جدول 26-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داریمولفه های سرمایه فکری با بازده دفتری صاحبان سهام ROE 129
جدول 27-4 : تحلیل واریانس رگرسیون سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهام ROE. 130
جدول 28-4 :ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهام ROE 130
جدول 29-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با بازده دفتری صاحبان سهامROE. 131
جدول 30-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR 133
جدول 31-4 : تحلیل واریانس رگرسیون بین مولفه های سرمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR.. 134
جدول 32-4 :ضریب همبستگی ،تعیین و آزمون دوریبن واتسون بین رمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR 134
جدول 33-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با بازده صاحبان سهام ASR.. 135
جدول 34-4 : ضریب مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای بازده سرمایه (ROE .ASR) 136
جدول 35-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داریمولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادی 138
جدول 36-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادی EVA.. 139
جدول 37-4 :ضریب همبستگی ، تعیین وآزمون دوریبن واتسون بین مولفه های سرمایه فکری باارزش افزوده اقتصادی 139
جدول 38-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری باارزش افزوده اقتصادی. 140
جدول 39-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی اندازه شرکت و مولفه های سرمایه فکری با عملکرد مالی 142
جدول 40-4 :تجزیه و تحلیل ضرایب معادله رگرسیون اندازه شرکت ،سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی 143
جدول 41-4 :خلاصه نتایج. 144
نمودار 1-2 طرح ارزش اسکاندیا 22
نمودار 2-2 مفهوم سازی سرمایه فکری از سوی بونتیس.. 24
نمودار 3-2 طبقه بندی سویبی از طریق چارچوب ناظر دارایی نامشهود 25
نمودار 4-2 مدل چن و همکارانش از سرمایه فکری و روابط بین آنها 27
نمودار 5-2 طبقه بندی اولیه توسط هانناس و لوونداهل. 31
نمودار 6-2 طبقـــه بندی لــوونداهــل. 31
نمودار 7-2 طبقه بندی لیم و دالیمور 32
نمودار 8-2 چارچوب کارت امتیازی متوازن. 33
نمودار 9-2 طبقع بندی کنفدراسیون تجاری دانمارک. 34
نمودار 10-2 شبکه منابع و فعالیت های ناملموس.. 41
نمودار 1-3 مدل طبقه بندی داراییهای یک شرکت.. 82
نمودار 2-3 مدل تبیینی تحقیق. 82
نمودار 1-4 : نمودار پراکندگی متغیر ارزش بازاری به دفتری. 110
نمودار 2-4 نمودار مقایسه ای بین مولفه های سرمایه فکری و مجموع ارزش بازاری به دفتری طی بازه زمانی 7 ساله. 111
نمودار 3-4 نمودار مقایسه ای بین سرمایه فکری و نسبت Tobin qطی بازه زمانی 7 ساله. 114
نمودار 4-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت Tobin q. 114
نمودار 5-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری و مجموع نسبت P/E طی بازه زمانی 7 ساله. 117
نمودار 6-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت نسبت P/E. 118
نمودار7-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری ومجموع نسبت سودآوریطی بازه زمانی7 ساله. 123
نمودار 8-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت سودآوری. 123
نمودار9-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری ومجموع نسبت فعالیت طی بازه زمانی7 ساله. 127
نمودار 10-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت فعالیت.. 127
نمودار11-4 نمودار مقایسه ای سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهامROE طی بازه زمانی7 ساله. 131
نمودار 12-4 : نمودار پراکندگی متغیر بازده دفتری صاحبان سهامROE. 132
نمودار 13-4 نمودار مقایسه ای بین سرمایه فکری وبازده صاحبان سهامASRطی بازه زمانی7 ساله. 135
نمودار 14-4 : نمودار پراکندگی متغیر بازده صاحبان سهام ASR.. 135
نمودار 15-4 نمودارمقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری و ارزش افزوده اقتصادی طی بازه زمانی7 ساله 140
نمودار 16-4 : نمودار پراکندگی متغیر ارزش افزوده اقتصادی. 141
چکیده:
سازمان ها در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند ، اقتصادی که
در آن دانش و دارایی های نامشهود به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سازمانها
شناخته شده است . یکی از اجزای دارایی نامشهود سرمایه فکری می باشد که
تاثیر مهمی بر عملکرد و پیاده سازی استراتزیک سازمان دارد از این رو
شناسایی ، اندازه گیری و مدیریت سرمایه فکری دارای اهمیت خاصی است و منجر
به مشاهده ارزش واقعی سازمان ها می شود.
برای سنجش سرمایه فکری طبقه بندی های مختلفی ارایه شده است که یکی از این طبقه بندی ها توسط پالیک[1] به نام (ارزش افزوده سرمایه فکری)[2]
مطرح شده که از سه جزء کارایی سرمایه فیزیکی، کارایی سرمایه انسانی و
کارایی سرمایه ساختاری می باشد. در این پژوهش ابتدا براساس مدل (ارزش
افزوده سرمایه فکری) ، ارزش سرمایه فکری شرکتهای پذیرفته شده در بورس
اوراق بهادار تهران برای دوره زمانی 7 ساله 1380 الی 1386 محاسبه و سپس
ارتباط بین مولفه های سرمایه فکری و بازده مالی شرکتها مورد ارزیابی قرار
گرفته است. جهت محاسبه عملکرد مالی از هشت شاخص عملکرد مالی مالی در پنج
گروه معرف ارزش بازار ، سودآوری، فعالیت ، بازده سرمایه ، مبتنی بر ارزش
آفرینی استفاده شده است.در تحقیق حاضر ، روش آماری استفاده شده جهت تجزیه و
تحلیل داده ها ، رگرسیون چند گانه و ضرایب همبستگی می باشد. نمونه انتخابی
شامل 73 شرکت بصورت پیوسته برای بازه زمانی 7 ساله بوده که اندازه شرکت
بعنوان متغیر کنترلی در نظر گرفته شده است.
یافته ها حاکی از رابطه معنادار مثبت بین سرمایه فکری و عملکرد مالی
شرکتها و تاثیر مثبت اندازه شرکت بر روی سطوح برخورداری از سرمایه فکری و
عملکرد مالی می باشد. باتوجه به این نتایج می توان توجه مدیران ، سهامداران
، سرمایه گذاران و سایر گروه های ذینفع را به منابع و توانمندیهای درون
سازمانی جلب و بهره گیری از این مدل برای کسب بازده مالی بالاتر و دسترسی
به ارزش واقعی شرکتها ،پیشنهاد کرد.
وازه های کلیدی: سرمایه فکری ،عملکرد مالی ،اندازه شرکت ،رگرسیون چندگانه، بورس اوراق بهادار تهران
مقدمه:
با ورود به اقتصاد دانشی، دانش در مقایسه با سایر عوامل تولید مانند
زمین ، سرمایه ، ماشین آلات و... از ارجحیت بیشتری برخوردار شده است .
بطوری که در اقتصاد ، دانش به عنوان مهمترین عامل تولید محسوب می شود و از
آن به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سازمان ها یاد می شود . همچنین با پیشرفت
سریع تکتولوژی برتر ، بویژه در زمینه ارتباطات ، کامپیوتر و مهندسـی
بیولوژی ، از دهه 70 الگوی رشد اقتصادی جهان بطور اساسی تغییر کرد و به
دنبال آن ، دانـش به عنوان مهمتـرین سرمایه جایگزین سرمایه های پولــی و
فیزیکی شد (چن و همکاران ،2005،ص388) [3]
. یکی از ویژگی های دانش این است که نامشهود است یعنی غیرقابل لمس و غیر
محسوس است و ارزشگذاری و اندازه گیری آن خیلی سخت و منمودار است در صورتی
که درگذشته سازمان ها با استفاده از روش های حسابداری قادر بودن تا ارزش و
اندازه تولید خود را به طور کامل محاسبه کنند ولی امروزه این روش حسابداری
دارای کارایی لازم نیستند. دانش به عنوان یکی از مهمترین اجزای دارایی های
نا مشهود محسوب می شود اگر در گذشته بیشتر دارایی های سازمان ها مشهود
بودند ولی امروزه قسمت اعظم دارایی های سازمان ها نامشهود هستند (سالیوانو
همکاران،2002،ص9) [4] .
[1]-Pulic
[2]-Vaic
[3]- Chen et al,2005,p388.
[4] -Sullivan,2002,p9
