فهرست مطالب
چکیده ۸
فصل اول / کلیات / پژوهش ۹
مقدمه ۱۰
بیان مسأله ۱۲
اهمیت و ضرورت پژوهش ۱۳
اهداف پژوهش ۱۵
فرضیه پژوهش ۱۵
تعاریف عملیاتی ۱۵
فصل دوم / ادبیات مربوط به تحقیق/ ۱۶
مقدمه ۱۷
هیجان و هوش هیجانی ۱۷
رابطه هیجان با تفکر ۱۸
تاریخچه هوش هیجانی ۱۹
هوش هیجانی چیست؟ ۲۰
نظریات مطرح شده در حوزه هوش هیجانی ۲۴
تئوری هوش هیجانی گلمن ۲۵
تئوری هوش هیجانی از دیدگاه بار- اون ۲۷
شناسایی حالت های هیجانی ۳۳
رضایت زناشویی ۳۵
بررسی علل نارضایتی از زندگی زناشویی ۳۷
رضایت زناشویی و هوش هیجانی ۴۳
هوش عاطفی و نقش آن در تحکیم پیوند زناشویی ۴۵
تحقیقات انجام شده در زمینه هوش هیجانی و رضایت زناشویی ۴۷
فصل سوم (طرح تحقیق) ۵۰
مقدمه ۵۱
جامعه پژوهش ۵۱
نمونه آماری ۵۱
ابزار پژوهش ۵۲
روش تجزیه و تحلیل داده ها ۵۲
روایی و اعتبار آزمون هوش هیجانی ۵۲
پایایی و اعتبار آزمون در ایران ۵۳
روایی و اعتبار پرسشنامه رضایت زناشویی ۵۵
روایی و اعتبار پرسشنامه در ایران ۵۷
فصل چهارم (تجزیه و تحلیل توصیفی و استنباطی داده ها) ۵۹
مقدمه ۶۰
توصیف داده ها ۶۱
بررسی و آزمون فرضیه ها ۶۵
فصل پنجم: (خلاصه و نتیجه گیری) ۶۷
بحث و نتیجه گیری ۶۸
خلاصه تحقیق ۶۹
پیشنهادهای پژوهش ۶۹
محدودیت های پژوهش ۷۰
فهرست منابع ۷۱
فهرست منابع و مأخذ
- براوبری، تراویس، گریوز، جین (۱۳۸۴)، هوش هیجانی (مهارتها و آزمونها)، مترجم: گنجی، مهدی، تهران، انتشارات ساوالان.
- بک، آ (۱۳۷۳)، عشق هرگز کافی نیست. ترجمه، قراچه داغی، مهدی، تهران، انتشارات مترجم.
- برنشتاین، فلیپ اچ، (۱۳۸۰)، زناشویی درمانی، ترجمه: پور عابدی نائینی، حسن، منشی، غلامرضا، تهران، انتشارات رشد.
- بوسکالیا، ل. (۱۳۷۰)، زندگی عشق و دیگر هیچ، ترجمه، قراچه داغی، مهدی، فتوحی، ز، تهران، انتشارات روشنگران.
- فاطمی، سید محسن، (۱۳۸۵)، هوش هیجانی، تهران، انتشارات سارگل.
- گلمن، دانیل، (۱۳۸۰)، هوش هیجانی، ترجمه، پارسا، نسرین، تهران، انتشارات رشد.
- میشیل، آندره (۱۳۵۴)، جامعه شناسی خانواده و ازدواج، ترجمه، اردلان، فرنگیس، تهران، انتشارات دانشکده علوم اجتماعی، شماره ۳٫
- مینوچین، سالوادور، (۱۳۷۳)، خانواده و خانواده درمانی، ترجمه، ثنائی، باقر، تهران، انتشارات امیرکبیر.
مقدمه
در این فصل با تأکید بر نقش هیجانها در زندگی انسان و رابطه هیجان و
تفکر، بر اساس زیستی هیجان و هوش هیجانی اشاره خواهد شد. سپس توانایی های
هوش هیجانی به عنوان راه حل بسیاری از معضلات اجتماعی، فرهنگی آموزش معرفی
شده و در ادامه، تاریخچه هوش هیجانی و زمینه های کاربردی متعدد آن در
زندگی شخصی و اجتماعی افراد مورد بررسی قرار می گیرد. با توجه به نقش مهم
رضایت زناشویی بر سلامت روانی و جسمانی افراد، به عوامل متعدد شناختی،
وضعیت اقتصادی و عقیدتی که بر رضایت زناشویی موثر اشاره شد و بر تغییرات
میزان رضایت در مراحل مختلف زندگی مشترک همسران تأکید می شود.
هیجان و هوش هیجانی
واژه هیجان به آسانی تعریف نمی شود و وسعت کاربرد بسیاری در روانشناسی و
روانپزشکی دارد. اصطلاحی که روانشناسان و فلاسفه پیش از یک قرن درباره
معنای دقیق آن به بحث و جدل پرداخته اند. در فرهنگ لغت آکسفورد معنای لغوی
هیجان چنین ذکر شده است، هر تحریک در ذهن، احساس، عاطفه و هر حالت ذهنی
قدرتمند یا تهیج شده، هیجان، نامیده می شود. گلمن واژه هیجان را برای
اشاره به یک احساس فکر و حالات معانی و بیولوژیک متخصص آن و حاضر ای از
تمایل به عمل کردن بر اساس آن به کار می برد. «گلمن»[۱] ۱۹۹۵
هیجان “emoveri” به معنی تحریک، حرکت، حالت تنش، تهییج مشتق شده است.
هیجانها معمولاً واکنش کوتاه مدت، شدید و منطقی به شمار می آیند و از خلق
که حالت مسلط و دوام یافته به شخص می باشد متمایزهستند (پورافکاری، ۱۳۷۲)
رابطه هیجان با تفکر:
امروزه جایگاه هیجان در گرفتن تصمیم های عاقلانه و تفکر ثمربخش شناخته
شده است و برقراری تعادل هوشیارانه میان هیجان و تفکر از جانب متخصصان به
منظور زندگی بهتر و رشد یافته تر، مورد تأکید واقع می شود. همچنان که
ارسطو مطرح می کند. احساسات بشر زمانی که به خوبی به کار گرفته شوند با
خرد و منطق همراهند و به تفکر و ارزشها و تعالی دو جهت می دهند. اگرچه به
آسانی می توانند به خطا بروند. از دیدگاه دو مشکل انسان در این نیست که از
هیجان برخوردار است بلکه آنچه اهمیت وارد مناسب بودن هیجان و نحوه از آن
است. (گلمن ۱۹۹۵)
تاریخچه هوش هیجانی
در سالهای ۱۹۰۰ تا ۱۹۲۰ ، جنبش جدیدی پدید آمد که می خواست برای اندازه
گیری هوش شناختی راهی پیدا کند. دانشمندان آن زمان IQ را، که روشی سریع
برای جدا کردن افراد متوسط از افراد باهوش بود، مورد مطالعه قرار دارند.
آنها خیلی زود متوجه محدودیت های این روش شدند.
بسیاری از مردم خیلی باهوش بودند اما توانایی آنها در اداره کردن
رفتارشان و کنار آمدن با دیگران آنها را محدود کرده بود. همچنین آنها
متوجه شدند، افرادی وجود دارد که هوش متوسط دارند ولی در زندگی بسیار موفق
هستند. ثراندیک[۲]، اولین کسی بود که مهارتهای هوش هیجانی را نام گذاری
کرد. اصطلاحی که او اختراع کرد، هوش اجتماعی، نشانگر توانایی افرادی است که
در خوب کنار آمدن با مردم مهارتهای کافی دارند در سالهای دهه ۱۹۸۰ بود که
هوش هیجانی [EQ] نام فعلی خود را به دست آورد. بلافاصله بعد از آن
پژوهشها و مطالعات بسیار قدرتمندی انجام شد (براوبری – جین گریوز، جین
گریوز، ترجمه مهدی گنجی، ۱۳۸۴)
شاید بتوان گفت که روون بارون[۳] ۱۹۹۸ اولین کسی است که گام های نخستین
را در جهت ارزیابی هوش هیجانی به عنوان معیاری از سلامت برداشته است. وی
در رساله دکتری خود و اصطلاح ضریب هیجانی را در مقابل بهره هوشی به کار
برده است، بارون (۲۰۰۰) (بار-آن) اینک هوش هیجانی را به عنوان مجموعه ای
مشتمل بر دانش هیجانی و اجتماعی و توانایی هایی مطرح می کند که بر توانایی
عمومی ما را در برخورد موثر با خواسته های محیطی تأثیر می گذارند.
این مجموعه شامل مواردی است که عبارتند از:
۱/ توانایی آگاه بودن، فهمیدن و بیان کردن خود.
۲/ توانایی آگاه بودن و فهمیدن و برقراری ارتباط با دیگران
۳/ توانایی برخورد با هیجان های شدید و کنترل سائق ها و تکانه های درونی.
۴/ توانایی سازگاری با تغییر و حل مشکلات شخصی یا اجتماعی.
پنج حوزه مطروحه در مدل وی عبارتنداز: مهارت های درون – فردی، مهارت
های میان – فردی و سازگاری مدیریت استرس و حال عمومی. (سید محسن فاطمی،
۱۳۸۵).
هوش هیجانی چیست؟
اگر هوش هیجانی را مجموعه ای از اجزای مرتبط به هم تصور کنیم. اجزای این مجموعه عبارتند از:
۱- آگاهی از هیجان های خود.
۲- بیان هیجان ها،
۳- آگاهی از هیجان های دیگران
۴- مدیریت هیجان ها.
آگاهی از هیجان های خود
هیجان ها طیف وسیعی را در بر می گیرند ممکن است مثبت یا منفی باشند.
مولفه اول هوش هیجانی به این نکته می پردازد که تا چه اندازه از هیجان های
خودآگاه هستیم؟ توانایی نظارت بر هیجانها و آگاهی نسبت به آنها کلید
اساسی و اصلی را در این مولفه تشکیل می دهد. آگاهی به خود یعنی آگاهی از
حالات خود، هیجان های خود و چگونگی تفکر خود در مورد آن حالات و هیجان ها.
در این مولفه هوش هیجانی مهم آن است که شما بتوانید از آن چه در
درونتان می کند و آگاه و نسبت به حالات خود واقف باشید. مزیت تحقق این
مولفه هوش هیجانی این است که ما علاوه بر این که از هیجان های خود در یک
لحظه خاص آگاهی می یابیم، به این نکته نیز واقف می شویم که در آن لحظه خاص
نسبت به آن هیجان ها چگونه فکر کرده ایم. (فاطمی، ۱۳۸۵ ، ص ۹).
بیان هیجان ها
هیجان ها تجربیات زودگذر، موقت و آنی هستند. مولفه دوم هوش هیجانی به
این سئوال مربوط می شود که چگونه هیجان های خود را بیان می کنیم؟
بیان هیجانات ممکن است به ۳ حالت صورت گیرد، حالت الف) هیجان خود را
کاملاً مکتوم نگه دارید و اصلاً آن را ابراز نکنید. که این نوعی رفتار
انفعالی است در حالت انفعالی هیجان ها پنهان باقی می مانند و بیان نمی
شوند.
حالت ب) هیجان خود را به گونه ای نامناسب و همراه با پرخاشگری و تهاجم
بیان کنید. این رفتار را رفتار تهاجمی یا پرخاشگرانه می نامند. در این
حالت مخاطب مورد حمله، شماتت و تهاجم قرار می گیرد.
حالت ج) هیجان ها را به گونه ای مناسب و بدون حمله کردن به طرف مقابل
بیان کنید. در این حالت مخاطب شما مورد حمله قرار نمی گیرد. اما در عین
حال شما هیجان خود را به گونه ای مناسب بیان می کنید این رفتار را رفتار
جرأت آمیز یا قاطعانه می نامند.
آگاهی از هیجان های دیگران
مولفه سوم هوش هیجانی به آگاهی از هیجان های دیگران مربوط می شود،
چگونه هیجان های دیگران را درک می کنیم؟ افرادی که دارای هوش هیجانی هستند
نسبت به هیجان های دیگران فوق العاده حساس، دقیق، و هوشیارند در حالی که
افراد فاقد هوش هیجانی کاملاً به هیجان ها و احساسات دیگران بی توجه
هستند.
مدیریت هیجان ها
مدیریت هیجان ها، چهارمین مولفه هوش هیجانی است، هنگام هجوم بی وقفه
سیلاب هیجان ها چه واکنشی نشان می دهیم؟ آیا ما هیجان ها را مدیریت می
کنیم یا این هیجان ها هستند که ما را مدیریت می کنند؟ در برخورد با هیجان
ها می توان به ۳ صورت عمل کرد:
۱- کاملاً منفعل باشیم هیجان ها به طور کامل بر ما مستولی شوند.
۲- هیجان ها را سرکوب و به شدت از بروز آنها جلوگیری کنیم.
۳- هیجان ها را مدیریت کنیم.
مدیریت هیجان ها به معنی مدیریت آگاهانه، حاذقانه و خلاقانه آنها است.
مدیریت هیجان ها مستلزم آگاهی از وجود، ظهور، حضور نقش آفرینی آنها است.
به عبارت دیگر، بدون آگاهی از هیجان ها نمی توان به مدیریت آنها پرداخت.
مدیریت هیجان ها صرفاً شامل هیجان های منفی مانند خشم، غم و ناامیدی نیست
بلکه هیجان های مثبت از قبیل شادی را نیز در بر می گیرد (فاطمی، ۱۳۸۵).
نظریات مطرح شده در حوزه هوش هیجانی
این تعبیر که هیجانها نوعی اطلاعات هستند، کمک کرد تا در سال ۱۹۹۰ ،
مفهومی کاملاً پروبال گرفته از هوش هیجانی ظاهر شود. دو روانشناس
آمریکایی، پیتر سالووی[۴] و جان مایر[۵] اولین کسانی بودند که این اصطلاح
را به کار بردند.
نظریه سالووی و مایر براین باور استوار بود که تعداد کمی از مهارتهای
ویژه وجود دارد که در همه آنها یا دقت مهم است یا کارآیی، دقت در شناخت و
درک حالات هیجانی خود و دیگران و کارآیی در تنظیم، کنترل و استفاده از
هیجان ها در رسیدن به اهداف، به نظر سالووی و مایر در هوش هیجانی ۴ جنبه
اساسی وجود دارد:
۱- ادراک هیجانها:
به توانایی شناخت دقیق درست هیجانات در خود و دیگران و تمیز قائل شدن
بین ابراز هیجانات واقعی از هیجانات نادرست و غیرواقعی اشاره دارد.
۲- تنظیم هیجانها:
به توانایی تنظیم موثر و تعدیل شدت هیجانات و مدیریت
آن در خود و دیگران اشاره دارد که این امکان را به فرد می دهد که هیجانات
منفی را تعادل و ملایم نموده و هیجانات مضر و آسیب زا را به صورتی سازگار و
انطباقی تبدیل کند.
۳- شناخت هیجانها:
توانایی فهم هیجانات و استفاده سریع و صادقانه،
انعطاف پذیری و ابتکاری از هیجانات در موقعیتهای اجتماعی است که در جهت حفظ
انگیزه های مثبت برای رسیدن به اهداف به کار می رود.
۴- استفاده از هیجانهاست
